“Bu, nədir? - çoxları bu sualı verəcəkdir. Şərq mədəniyyətinə yiyələnmiş insanlar isə bunun xüsusilə çay mərasimləri üçün nəzərdə tutulmuş orijinal formada stəkanların olmasını bilir. Bu adət-ənənə Azərbaycandan gəlir.

Azərbaycanlılar çay içməyi çox sevir, bu hər bir vacib hadisəni müşayiət edən əsl ayinə bənzəyir!

Azərbaycanlılar üçün çay süfrəsi - yeməyə başlamaq və onu bitirmək üçün bir fürsətdir. Yurdumuzda çay qonağa hətta onun sadəcə iki dəqiqəlik işlə əlaqədar evimizə təklif buyurması zamanı da verilir.

Niyə məhz “armudu” və bu ad haradan yaranıb? “Armudu” armud sözündən götürülmədir. Şüşə qabın forması bu şirin meyvəni xatırladır. Çayı stəkanlara isti-isti süzürlər, və barmaqları yandırmamaq üçün onu stəkanaltıya yerləşdirirlər. Bu çay qədəhinin ikinci adı da var – "boğmalı". “Boğmalı” sözü sıxılmış kimi anlaşılır. Niyə bu ad bu cür əlaqələndirilib? Qab öz formasına görə incə bel və cəlbedici ombası olan bir qadın qədd-qamətini xatırladır. Şərq qadını belə görsənməlidir. Stəkan ortasında qadın incə beli kimi daralır, buna görə də stakanın bu adı "sıxılmış" sözü ilə əlaqələndirilmişdir. “Armudu” müxtəlif materiallardan - çini, şüşə, saxsı və hətta gümüşdən hazırlana bilər. Armudu stəkanları samovarla birlikdə mütləq hər bir Azərbaycan ailəsində olmalı olan möhtəşəm çay dəstini təşkil edir. Yeri gəlmişkən, çox az adam bilir ki, samovarın vətəni də Azərbaycandır. Bu əşyanın dörd min ildən artıq yaşı var.

Stəkanın fiziki xassələri nədir?

Armudu stəkanları təkcə nəfis formaya və zərif görünüşə malik deyil, onlar həmdə tamamilə xüsusi termofiziki xassələrə malikdirlər. Stəkanın dar hissəsi isti mayenin dibdən yuxarı qalxmağına imkan vermir. O stəkanın "belinə" çatır və oradan geri dibə qayıdır. Yalnız az maye stəkanın kənarına qalxmağa müvəffəq olur. Beləliklə, qabın forması özündə dərin məna daşıyır. Çay süfrəsi uzun zaman davam edə bilər, çünki stəkandakı çay gec soyuyacaq.

"Armudu"nun həcmi 100 ml artıq deyil, buna görə çay süfrəsi zamanı çayın bütün ətiri və dadı elə stəkanda qalacaq. Bunda özəl məna var: dəmlənmiş çay mütləq təzə olmalıdır.

Azərbaycan stəkanlarının bu xüsusiyyəti bir növ avropalıların işinə yaramışdır. Bir dəfə Avropadan gələn neft çıxaranlar Sahara səhrasında neft hasilatı ilə məşğul olurdular. Günəş mərhəmətsiz onları yandırır, neft anbarları daim partlayırdı. Səbəbi çox sadə idi: neft səthdən buxarlanır, təzyiq artır və belə bir həddə çatırdı ki, metal divarlar dözmürdü və parçalanırdı. Mühəndislərin qarşısında çətin problemin həlli dayanmışdır, amma onlardan biri Azərbaycana baş çəkəndən sonra bunun öhdəsindən gəldilər. Şərq ölkəsinə gəldiyində o çayxanada oldu və çay sifariş etdi. Çayı zərif bir stəkanda gətirdilər. O, əsl mühəndis düşüncə tərzinə malik olaraq, diqqətini qeyri-adi formalı stəkana yetirdi və onun fiziki sirri nədən ibarət olduğunu tez anladı. Problemin həlli uzun çəkmədi, sisternlərin yeni forması qısa müddətdə hazırlandı. Onlar armud meyvəsi formasını aldılar,bunula müntəzəm partlayışlara son qoyuldu. Hərçənd, ola bilər ki, bu sadəcə əfsanədir.

Stəkan bir sənət əsəri kimi

Azərbaycanda armudu stəkanları yalnız orijinal formayla fərqlənmir, onları həmdə yerli ustalar çox məharətlə bəzəyirlər. Naxışlar səliqəylə və dəqiqliklə vurulur, rəsmlər qablara əl işilə yazılır. Əvvəllər stəkanların rəngləməsi üzrə ustaların arasında müsabiqələr də keçirilirdi. Naxışlarda hansısa sirlər şifrlənirdi və bu sirlər yayılmırdı. Naxışlara diqqətlə baxıb və düşünüb, bu və ya digər ustanın həyatı haqqında çox şeyi bilmək olurdu, həmçinin stəkana məxsus tarixçəni də açmaq mümkün idi.

Azərbaycan xalqı üçün çay süfrəsi – bu yalnız adi mərasim deyil, bu öz qaydaları və adətləri olan mədəniyyətin bir hissəsidir. Amma dəqiq bir şey var– çay süfrəsi insana sevinc və zövq hissi verməlidir.